27 сентября 2016 г.
ЧĔПСЕНЕ кĕркунне шутлама хушнă ваттисем. Уй-хирти тухăç та кĕркунне яр-уççăн курăнать. «Кама _ тилĕ тăлăпĕ, кама _ алăк хăлăпĕ», _ тетчĕ районти ватă çĕр ĕçченĕ Василий Платонович Кошкин. Унтан çапла хушса хуратчĕ: «Çĕре улталаймастăн. Хăйне юратса пăхакана кăна вăл пысăк тухăçпа савăнтарать. Çĕре савман çынна хресчен теме те çук – ыйткалакан кăна. Унăн пỹлми те пушă, ĕни те выçă».
Василий Платонович пурнăçран уйрăлса кайнăранпа та нумай çул иртрĕ ĕнтĕ, апла пулин те вăл каланă сăмахсем халĕ те асра: «Çĕре юратман çыннăн пỹлми те пушă, ĕни те выçă».
Мĕн тери тĕрĕс каланă! Эх, Кошкин пек, Ухваркин пек, Сейфутдиновпа Алеев пек, Вершинин пек, Журавлев пек, Петьков пек ертỹçĕсем халĕ ытларах пулсанччĕ! Вĕсем электричествăпа телефон юписен тĕпне кĕреçепе чавтарса актарнине, хир хĕррине тракторпа сухалаттарса тырра техника тата кĕтỹ таптасран хỹтĕленине, кĕркунне мĕнпур лаптăка сухалаттарса хăварнине, вăрлăха имçамласа кăна акнине ăçтан манайăн-ха?
Астăватăп-ха, çитмĕлмĕш çулсенче района таçтан тыррăн тусанлă вутпуççи (пыльная головня) чирĕ килсе çакланнăччĕ. Тулăпа урпана пысăк сиен кỹчĕ. Парти райкомĕн пĕрремĕш секретарĕ Иван Журавлев çуркунне вăрлăха имçамланине хăй тĕрĕслесе çỹрерĕ, пурте çине тăрса кĕрешнипе çак хăрушă чиртен хăтăлма пултартăмăр.
Кăçал _ хĕрĕх çула яхăн вăхăт иртсен _ тусанлă вутпуççи чирĕ районта каллех палăрнă. Пĕрчĕ вырăнне пучахра кăмрăк тусанĕ пек хура çăнăх пуçтарăнать. Çак тырра авăртса çăкăр пĕçерсен çыннăн пуçĕ çаврăнать, хăстарать. Ахальтен мар ĕнтĕ ăна агрономсем «пьяный хлеб» теççĕ.
«Хуçалăхсем тĕштырăсен вăрлăхĕсене имçамламасăр акма тытăннин «çимĕçĕ» ку, _ тет район администрацийĕн ялхуçалăхĕпе экологи пайĕн тĕп специалисчĕ Вадим Севрюгин. _ Химирен шуйттанран хăранă пек хăраççĕ, имçам туянма укçа шеллеççĕ. Чир-чĕр вара çумрах çỹрет, имçамламасăр аксан тырă чирлессе кĕтсех тăмалла».
Шутласан, имçамĕ ытлашши хаклах та мар иккен: 800 тенкĕлĕх «премис» текеннине туянсан 1 тонна вăрлăха имçамлама пулать. Урăхла каласан, пĕр гектар тырă пуçне 200 тенкĕ тăкакланать.
Вăрлăха имçамламасăр акнипе кăна эпир гектартан 3-4 центнер тухăç илсе çитерейместпĕр, чирлĕ тырра сутма та йывăр.
Кĕраки вăхăтĕнче темиçе хуçалăхра та пулма тиврĕ. Каллех çуркуннехи ỹкерчĕк: нумайăшĕ вăрлăха имçамламасăр акрĕ. Кун пек лару-тăрура тусанлă вутпуççи çеç мар, ытти чирсем те сарăлма пултарĕç. Пĕлсе тăрсах кĕрешместпĕр те, Турă пулăшасса кĕтетпĕр-ши?
Хими пулăшмасăр халĕ ялхуçалăхĕнче çитĕнỹ тума çук. Минерал удобренине сапмастпăр _ калча имшер çитĕнет. Темиçе çул тислĕк курман çĕр ỹсентăрана пулăхлă япаласемпе тивĕçтереймест.
Ватăраххисем лайăх астума тивĕç: çитмĕлмĕш-сакăрвуннăмĕш çулсенче уй-хире пиншер тонна тислĕк кăларнă, вăрмантан _ торф, карьертан _ извеç турттарнă. Агрономсем хăш хир «выçса çитнине», ăçти çĕр мĕнле «апат» ыйтнине лайăх пĕлетчĕç, тăпра пулăхне ỹстермелли майсем шыратчĕç. Ринат Иматдинов, Семигулла Алтынбаев, Семен Муравьев, Валериан Егоров, Валерий Федотов, Николай Воробьев, Геннадий Измайлов, Николай Можаев, Николай Мандрюков, Николай Харитонов, Валентин Макаров, Борис Рябов, Николай Капчиков агрономсене халăх паян та ырăпа кăна аса илет.
Агроном пирки калас пулсан, çак профессие паян «Хĕрлĕ кĕнекене» кĕртрĕмĕр пулмалла. Юлашки агроном _ «Колос» ОООри Николай Воробьев _ йывăр чире пула ĕçлеме пăрахсан сеялка çинче ака нормине лартма пĕлекен çын та пысăк дефицита çаврăнчĕ. Патирексемпе палтиелсем, ав, агронома районтанах чĕнсе илеççĕ.
Хими имçамĕсемпе удобренисен, гербицидсен уссине агрономсăр пуçне урăх кам лайăх ăнлантăр-ха? Асаттесен меслечĕпе _ имçамламан вăрлăх акса тата минерал удобренийĕпе усă курмасăр _ тырпул тухăçне те çултан çул чакарса пыратпăр.
Пирĕн тепĕр пысăк çитменлĕх _ кĕрхи çĕртме сухи туманни. Ку вара _ уйрăм калаçу теми. Темшĕн, хамăн статьяна чĕрĕк ĕмĕр ытла колхоз председателĕнче ĕçлесе чапа тухнă Василий Кошкинăн сăмахĕпех вĕçлес килет: «Çĕре улталаймастăн...»
Ив.Саландаев.